Centrum Historii i Kultury Romów oraz Stowarzyszenie Romów w Polsce zapraszają na upamiętnienie 80. rocznicy buntu Romów w „Zigeunerlager” w dniu 16 maja 2024 roku na terenie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Miejscu Pamięci Romów na odcinku B II e byłego obozu KL Auschwitz-Birkenau.

16 maja wspominamy jedno z najbardziej heroicznych wydarzeń, jakie miało miejsce w czasie funkcjonowania byłego nazistowskiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz-Birkenau.

Wiosną 1944 roku z Zigeunerlager w KL Auschwitz zaczęto przenosić młodych, zdrowych i zdolnych do pracy więźniów do obozów pracy i obozów koncentracyjnych na terytorium Niemiec.

W trakcie jednej z selekcji więźniowie, którzy wierzyli, że jest to początek likwidacji podobozu romskiego, postanowili stawić opór. Zabarykadowali się w barakach i nie wyszli na wezwanie strażników, którzy zmuszeni zostali do zmiany planów.

Wydarzenie to jest obecnie intensywnie upamiętniane przez romskich działaczy jako Dzień Romskiego Oporu (16 maja) i wchodzi w skład wytwarzanych przez romski ruch polityczny społecznych ram pamięci o zagładzie Romów, które podkreślają aktywny opór i walkę Romów i Sinti przeciwko ludobójczej polityce nazistów i ich sojuszników. 

Relacja więźnia Tadeusza Joachimowskiego, pełniącego funkcję pisarza w Zigeunerfamilienlager. APMA-B. Zespół Oświadczenia, t. 13, 56-80

„Około godziny 19.00 usłyszałem gong ogłaszający Lagersperre. Przed obóz cygański zajechały samochody, z których wysiadła eskorta ok. 50–60 esesmanów uzbrojonych w karabiny maszynowe. Esesmani otoczyli baraki zamieszkałe przez Cyganów. Kilku esesmanów weszło do baraku mieszkalnego z okrzykiem „los, los”. 

W barakach panowała kompletna cisza. Zgromadzeni w nich Cyganie uzbrojeni w noże, łopaty, żelazo, łomy i kamienie oczekiwali na dalszy bieg wydarzeń. Z baraków nie wyszli. Wśród esesmanów zapanowała konsternacja. Wyszli z ba- raku. Po krótkiej naradzie udali się do Blockführerstube do komendanta akcji. Po pewnym czasie usłyszałem gwizdek. Esesmani otaczający baraki zeszli ze swoich posterunków, wsiedli do samochodów i odjechali.”

Wspomnienia Waltera Wintera więźnia nr z 3105

„Jednego dnia znów się zdarzyło … . W połowie maja 1944 roku.

Ostrzegali nas, że cały ,,Zigeunerlager” będzie zagazowany. Teraz wszystko było w naszych rękach. Każdy był w stanie przygotować się z łopatami i kamieniami, co się dało … .

… Wasz opór się powiódł, mieliśmy odwagę tego nie zrobić, czego od nas żądali.”