Już wkrótce, 26 lutego, upamiętnimy 82. rocznicę pierwszego transportu Romów do KL Auschwitz-Birkenau. W ramach przygotowań do tego ważnego wydarzenia zapraszamy do wysłuchania wyjątkowego podcastu z dr Teresą Wontor-Cichy, historykiem i kustoszem Centrum Badań Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Kim jest nasza rozmówczyni?

Dr Teresa Wontor-Cichy od ponad 25 lat bada historię Auschwitz i losy różnych grup więźniów. Jest autorką licznych publikacji naukowych, w tym tych poświęconych Romom w obozie, duchowieństwu, eksperymentom medycznym i indywidualnym historiom ocalałych. Jej praca to nie tylko badania, ale także edukacja – prowadzi wykłady, zajęcia e-learningowe oraz oprowadza po terenie byłego obozu Auschwitz-Birkenau.

Dlaczego warto posłuchać tej rozmowy?

Podcast nie tylko przybliża losy Romów deportowanych do Auschwitz i codzienność w obozie, lecz także ukazuje szerszy kontekst polityki nazistowskiej wobec tej społeczności.
Dr Wontor-Cichy omówi mechanizm systematycznego wykluczania, represji i pozbawiania praw Romów – od ustaw norymberskich, przez masowe deportacje, aż po tragiczny epilog w „Zigeunerlager” KL Auschwitz-Birkenau.

Dr Wontor-Cichy opowie o losach Romów w obozie, ich codziennym życiu, cierpieniu oraz tragicznych wydarzeniach nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 roku, gdy Niemcy zlikwidowali „Zigeunerlager”, mordując blisko 4300 osób.

Premiera podcastu: 26 lutego, godzina 12:00

Dostępny na stronie CHIKR oraz kanale YouTube:
https://chikr.pl/
https://www.youtube.com/@CHIKR24

Upamiętnienie tej rocznicy to nie tylko obowiązek pamięci, ale także wyraz szacunku wobec tych, którzy doświadczyli niewyobrażalnego cierpienia. Zapraszamy do obejrzenia lub wysłuchania rozmowy, która przybliża historię Romów w Auschwitz i pomaga zrozumieć tragiczne losy naszej społeczności.

Trzy lata temu, 24 lutego 2022 roku, świat zamarł w obliczu rosyjskiej agresji na Ukrainę. Od tamtej chwili Ukraińcy, bez względu na pochodzenie, religię czy status społeczny, stanęli do walki w obronie swojej ojczyzny. Wśród nich byli także Romowie – społeczność, która w historii wielokrotnie musiała walczyć o swoje miejsce i prawa. Ich wkład w obronę Ukrainy zasługuje na pełne uznanie, podobnie jak ich cierpienie, które często pozostaje niewidoczne w globalnym dyskursie o wojnie, które przetacza się w mass mediach.

Romowie na pierwszej linii frontu

Już od pierwszych dni wojny Romowie w całej Ukrainie organizowali pomoc dla swoich sąsiadów i dołączali do sił obronnych. W różnych regionach Romowie angażowali się w pomoc logistyczną, dostarczali zaopatrzenie dla żołnierzy i wspierali ukraińskie wojsko. Wielu z nich zaciągnęło się do regularnej armii, Gwardii Narodowej i jednostek obrony terytorialnej.

Szczególnie w walkach o Bachmut zginęło wielu Romów, który walczyli w ukraińskiej armii, pozostawiając po sobie rodziny i przyjaciół, dla których stali się symbolem poświęcenia i miłości do ojczyzny. Ich historia jest jedną z wielu – każdego dnia Romowie giną na froncie, a ich rodziny doświadczają tych samych tragedii, co wszyscy Ukraińcy.

Romowie jako ofiary

Podobnie jak inni mieszkańcy Ukrainy, Romowie stracili domy, bliskich i możliwość normalnego życia. Szacuje się, że około 100 000 Romów musiało opuścić Ukrainę, szukając schronienia w Europie. Niestety, nie wszyscy zostali przyjęci z otwartymi ramionami. W Mołdawii, na Węgrzech czy w Polsce pojawiały się przypadki segregacji romskich uchodźców w ośrodkach recepcyjnych. Brak dokumentów i marginalizacja jeszcze przed wojną sprawiły, że dla wielu z nich proces rejestracji i uzyskania pomocy był znacznie trudniejszy.

Wiele romskich społeczności w Ukrainie, szczególnie na wschodzie i południu kraju, zostało całkowicie zniszczonych. Miejsca takie jak Lisiczańsk, Mariupol czy Donieck, gdzie Romowie żyli od pokoleń, są dziś ruinami. Tragedia ta nie ma barw etnicznych – dotknęła wszystkich Ukraińców, ale Romowie, jako jedna z najbardziej dyskryminowanych grup, często znajdują się w jeszcze trudniejszej sytuacji.

Historyczna perspektywa: Romowie i wojna

Historia Romów w Europie jest historią walki, prześladowań, ale i niezłomności. Podczas II wojny światowej Romowie byli ofiarami nazistowskiego ludobójstwa – w Auschwitz-Birkenau zginęły dziesiątki tysięcy romskich kobiet, mężczyzn i dzieci. Przez stulecia Romowie musieli walczyć o przetrwanie, często bez wsparcia państw, w których żyli. Dlatego ich obecna walka o Ukrainę ma podwójne znaczenie – bronią kraju, który stał się ich domem, i jednocześnie udowadniają, że są jego integralną częścią.

Odbudowa Ukrainy – czas na równość

Wojna kiedyś się skończy i wtedy rozpocznie się kolejna walka – o odbudowę kraju i równość dla wszystkich jego obywateli. Romowie muszą być częścią tego procesu. Ich udział w obronie Ukrainy nie może zostać zapomniany, a ich prawa muszą być respektowane na równi z innymi.

Wielu Romów, którzy opuścili Ukrainę, chce wrócić i odbudowywać swoje domy. Aby było to możliwe, konieczne jest zapewnienie im wsparcia – nie tylko humanitarnego, ale także prawnego i społecznego. Romowie zasługują na miejsce przy stole, gdy będzie decydować się przyszłość Ukrainy.

Nie zapominajmy – razem dla Ukrainy

Dziś, w trzecią rocznicę inwazji, oddajemy hołd wszystkim, którzy walczą, cierpią i tracą bliskich. Romowie, tak jak inni Ukraińcy, płacą najwyższą cenę za wolność swojego kraju. Ich odwaga i poświęcenie powinny być docenione, a ich przyszłość w odbudowanej Ukrainie – zapewniona.

Solidaryzujemy się z Ukrainą. Pamiętamy o tych, którzy oddali życie. Walczymy o lepszą przyszłość – dla wszystkich.

Sława Ukrajini!

Wczoraj, w dniu 20 lutego, przypadała 159. rocznica abolicji niewolnictwa w Rumuni (ówczesne księstwa Wołoszczyzny i Mołdawii).

Czy wiesz, że przez ponad 500 lat Romowie w Rumunii byli niewolnikami? Sprzedawani, dziedziczeni, traktowani jak własność. Ten brutalny system istniał od XIV wieku aż do 1856 roku, kiedy został formalnie zniesiony.

Dlaczego ta historia wciąż jest mało znana?
Pomimo swojej skali, niewolnictwo Romów nie znalazło miejsca w podręcznikach szkolnych. W rumuńskim systemie edukacji temat ten jest niemal nieobecny, a w języku rumuńskim nadal częściej używa się słowa robie (niewola) niż sclavie (niewolnictwo), co minimalizuje jego znaczenie.

Jak funkcjonował system niewolnictwa?
Romowie byli własnością:
▪ Państwa – zmuszani do ciężkiej pracy, np. w kopalniach i budownictwie.
▪ Kościoła prawosławnego – pracowali na ziemiach klasztornych, często w tragicznych warunkach.
▪ Bojarów (arystokracji) – stanowili tanią siłę roboczą, służbę domową, byli także wykorzystywani do rozrywki.

Dziedzictwo 500 lat niewolnictwa
Zniesienie niewolnictwa w XIX wieku nie oznaczało końca cierpienia Romów. Uwolnieni nie otrzymali ziemi ani wsparcia, co skazało ich na dalsze wykluczenie. Do dziś skutki tego okresu są widoczne: ubóstwo, dyskryminacja, brak równych szans.
Rumuńska aktorka Alina Șerban w swoim spektaklu w 2020 roku Marea Rușine („Wielki wstyd”) przypomniała, że prawdziwą hańbą jest zapomnienie tej historii. Podobnie jak niewolnictwo Afroamerykanów w USA, poddaństwo Romów odcisnęło piętno na całych pokoleniach. Jak pisał historyk Mihail Kogălniceanu w 1837 roku:
„Europejczycy walczą o zniesienie niewolnictwa w Ameryce, ale nie dostrzegają 400 000 Romów w niewoli na własnym kontynencie.”

Pamiętajmy!
W 2011 roku Rumunia oficjalnie ustanowiła 20 lutego Dniem Upamiętnienia Zniesienia Niewolnictwa Romów. To krok ku prawdzie, ale wciąż pozostaje wiele do zrobienia, by ta historia była częścią zbiorowej pamięci Europy.

Upamiętnianie tej rocznicy to nie tylko kwestia historii – to walka o sprawiedliwość i równouprawnienie.

Z głębokim smutkiem żegnamy Mariana Turskiego – wielkiego przyjaciela Romów, człowieka niezłomnych wartości, który przez całe życie walczył o pamięć i sprawiedliwość.

Marian Turski był historykiem, dziennikarzem i ocalałym z Holokaustu. Przez lata pełnił funkcję przewodniczącego Rady Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN oraz członka Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej. Był także jednym z najważniejszych świadków historii, niestrudzenie przypominającym o konieczności walki z obojętnością wobec zła.

Zawsze podkreślał powinowactwo losu Żydów i Romów w czasie Zagłady, a pamięć o romskich ofiarach była dla niego równie ważna jak upamiętnienie własnego narodu. Nie tylko wspierał nasze działania na rzecz upowszechniania wiedzy o Holokauście Romów, ale także wielokrotnie zabierał głos w obronie naszej społeczności.

Jeszcze 2 sierpnia ubiegłego roku uczestniczył w organizowanych przez nas obchodach 80. rocznicy Międzynarodowego Dnia Pamięci o Zagładzie Sinti i Romów w KL Auschwitz-Birkenau, gdzie przypominał o konieczności pamięci i sprzeciwu wobec obojętności.

Jego słowa – „Nie bądź obojętny” – stały się przestrogą dla kolejnych pokoleń. Podczas 75. rocznicy wyzwolenia Auschwitz-Birkenau mówił:

„Nie bądźcie obojętni, kiedy widzicie, że przeszłość jest naciągana do aktualnych potrzeb polityki. Nie bądźcie obojętni, kiedy jakakolwiek mniejszość jest dyskryminowana. Istotą demokracji jest to, że większość rządzi, ale demokracja polega na tym, że prawa mniejszości muszą być chronione. (…) Bądźcie wierni przykazaniu. Jedenaste przykazanie: nie bądź obojętny.”

Dziś, żegnając Go, obiecujemy, że będziemy nieść to przesłanie dalej.

Spoczywaj w pokoju, Przyjacielu!

Historia, którą musimy pamiętać

26 lutego 1943 roku na bocznicy kolejowej Judenrampe w Auschwitz-Birkenau przybył pierwszy transport Romów i Sinti z Niemiec. Było to tragiczne wydarzenie, które zapoczątkowało funkcjonowanie wydzielonej części obozu, znanej jako Zigeunerlager BIIe (obóz cygański). W ciągu następnych 17 miesięcy deportowano tu ponad 22 000 Romów i Sinti, z czego blisko 21 000 zostało zarejestrowanych jako więźniowie.

Większość z nich zginęła w wyniku głodu, chorób, eksperymentów pseudomedycznych prowadzonych przez Josefa Mengele lub została zamordowana w komorach gazowych. Warunki w Zigeunerlager były nieludzkie – brak podstawowych środków sanitarnych, niedożywienie i brutalne traktowanie sprawiały, że obóz stał się miejscem niewyobrażalnego cierpienia. W nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 roku naziści dokonali jego ostatecznej likwidacji, mordując ostatnich 4 300 więźniów w komorach gazowych.

Zapomniana tragedia

Holokaust Romów, pochłonął blisko 500 000 ofiar. W przeciwieństwie do Zagłady Żydów, historia ta przez dekady pozostawała marginalizowana w świadomości historycznej. Dopiero w XXI wieku zaczęto szerzej mówić o tej tragedii, m.in. dzięki badaniom historycznym i wystawom dokumentującym losy Romów i Sinti podczas II wojny światowej.

Księgi ewidencyjne Romów – unikatowe świadectwo historii

W Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau przechowywane są dwie oryginalne Księgi ewidencyjne Romów, dokumentujące losy osadzonych w Zigeunerlager więźniów.

Jedna księga obejmuje mężczyzn i chłopców (10 094 osoby), druga – kobiety i dziewczynki (10 849 osoby). Znajdują się w nich informacje takie jak numer więźniarski, narodowość, nazwisko, imię, datę i miejsce urodzenia, a także ewentualne uwagi o dalszym losie więźniów.

Dzięki bohaterstwu więźniów obozu księgi te zostały ukryte przed nazistami i odnalezione po wojnie. W 1949 roku Tadeusz Joachimowski, Ireneusz Pietrzyk i Henryk Porębski, którzy wcześniej ukryli dokumenty, pomogli je odzyskać. Niestety, znaczna część zapisów uległa uszkodzeniu, szczególnie rubryka „uwagi”, w której odnotowywano np. datę śmierci czy informacje o egzekucjach.

Pamięć i przestroga

Dziś pamięć o tych wydarzeniach jest naszym wspólnym obowiązkiem. Auschwitz to nie tylko historia, ale także ostrzeżenie dla przyszłych pokoleń – by nigdy więcej nienawiść i uprzedzenia nie prowadziły do ludobójstwa.

Centrum Historii i Kultury Romów, Stowarzyszenie Romów w Polsce, Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau zapraszają do wspólnego upamiętnienia ofiar pierwszego transportu Romów do niemieckiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau.

Uroczystość odbędzie się 26 lutego o godzinie 12:00 przy bocznicy kolejowej Judenrampe, na terenie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Po symbolicznym zapaleniu zniczy uczestnicy oddadzą hołd pod pomnikiem na terenie byłego obozu romskiego Zigeunerlager w sektorze BIIe.

Zapraszamy wszystkich, którzy chcą oddać hołd pomordowanym i wziąć udział w tym ważnym wydarzeniu pamięci. Wasza obecność jest wyrazem szacunku i pamięci o ofiarach.

26 lutego 1943 roku pierwszy transport Romów z Niemiec dotarł do KL Auschwitz-Birkenau. Tego dnia rozpoczęła się tragiczna historia tzw. „Zigeunerlager” – romskiego obozu rodzinnego, gdzie niemal 23 tysiące Romów i Sinti zostało uwięzionych, a większość z nich nie doczekała wolności.

W związku z nadchodzącą 82. rocznicą tych wydarzeń Centrum Historii i Kultury Romów zaprasza na wyjątkowy podcast. Naszym gościem będzie dr Teresa Wontor-Cichy, historyczka z Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, która przybliży losy Romów w obozie, opowie o codziennym życiu, cierpieniu i walce o przetrwanie.

Premiera podcastu odbędzie się 26 lutego 2025 roku.

Podcast będzie dostępny na naszym kanale na YouTube: https://www.youtube.com/@CHIKR24

To niezwykle ważna rozmowa, która pozwoli lepiej zrozumieć historię i wagę pamięci o ofiarach.

Więcej szczegółów już wkrótce!

W najnowszym odcinku programu „Artur i Prominentni Romowie” w Pepe TV, Artur Szewczyk porozmawia z dyrektorem Centrum Historii i Kultury Romów — Władysławem Kwiatkowskim o działalności tej instytucji oraz o bogatej historii i kulturze społeczności romskiej w Polsce.

Data premiery: 7 lutego 2025

Godzina: 20:00

1 lutego 2025 roku obchodziliśmy wyjątkową rocznicę – minął dokładnie rok od powołania Centrum Historii i Kultury Romów przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. To dla nas szczególny moment podsumowania dotychczasowych działań i podziękowania wszystkim, którzy przyczynili się do rozwoju naszej instytucji.

Miniony rok był czasem intensywnej pracy, wielkich wyzwań, ale przede wszystkim – pierwszych sukcesów. Tworzenie nowej instytucji to nie tylko adaptacja przestrzeni i budowanie programu kulturalnego, ale również kształtowanie społeczności i relacji, które nadają temu miejscu wyjątkowy charakter.

Dziękujemy wszystkim, którzy nas wspierają!

To dzięki wam możemy realizować naszą misję, promować romską historię i kulturę oraz tworzyć przestrzeń dialogu i współpracy. Wasza obecność, zaangażowanie i zaufanie motywują nas do dalszego działania.

Z nadzieją patrzymy w przyszłość! Mamy przed sobą wiele planów, inspirujących wydarzeń i projektów, które jeszcze bardziej przybliżą bogactwo romskiego dziedzictwa.

Dziękujemy, że jesteście z nami!

Wczoraj, 27 stycznia 2025 roku, podczas obchodów 80. rocznicy wyzwolenia obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau, wspominaliśmy ofiary jednej z najtragiczniejszych kart w historii ludzkości. W tym niezwykłym dniu pamięci szczególnym momentem była wypowiedź Króla Wielkiej Brytanii, Karola III, który w swoim przemówieniu w Centrum Społeczności Żydowskiej na krakowskim Kazimierzu przypomniał, że wśród ofiar tego nieludzkiego systemu znajdowali się również Romowie.

Słowa te mają dla nas, społeczności romskiej, szczególne znaczenie. Zbyt długo historia Romów jako ofiar Holokaustu była marginalizowana lub zapominana. W obozach takich jak Auschwitz, Romowie, byli prześladowani, więzieni i mordowani. W samym obozie Auschwitz-Birkenau istniał tzw. „Zigeunerlager” – specjalna sekcja B II e przeznaczona dla romskich rodzin. Szacuje się, że około 500 tysięcy Romów straciło życie w wyniku nazistowskich prześladowań w całej Europie.

Król Karol III, podkreślając pamięć o Romach w swoim przemówieniu, przypomniał światu o uniwersalnym przesłaniu: że musimy pamiętać o wszystkich ofiarach, niezależnie od ich narodowości czy pochodzenia. Jego słowa są ważnym krokiem w budowaniu świadomości na temat historii Romów, a także w walce z uprzedzeniami, które do dziś dotykają naszą społeczność.

Jako Centrum Historii i Kultury Romów i Stowarzyszenie Romów w Polsce, wyrażamy wdzięczność za te znaczące słowa. Przypominają one, że pamięć historyczna nie może być wybiórcza. Historia Romów jest częścią wspólnej historii Europy, a nasz obowiązek to dbać o to, by ofiary tej tragedii nigdy nie zostały zapomniane.

Apelujemy, aby pamięć o Holokauście obejmowała wszystkie grupy ofiar i aby edukacja o tej tragedii uwzględniała również los Romów. Tylko dzięki pamięci możemy budować świat wolny od nienawiści i dyskryminacji.

Dziękujemy wszystkim, którzy wczoraj wzięli udział w obchodach i oddali hołd ofiarom, pamiętając o słowach: Nigdy więcej.

Z dumą informujemy, że dyrektor Centrum Historii i Kultury Romów, Pan Władysław Kwiatkowski, oraz prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce, Pan Roman Kwiatkowski, wezmą udział w obchodach 80. rocznicy wyzwolenia niemieckiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau.

Data: 27 stycznia 2025 r., godz. 16:00

Miejsce: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu

Tegoroczne obchody upamiętniają nie tylko wyzwolenie obozu, ale także ofiary nazistowskiego terroru, w tym dziesiątki tysięcy Romów i Sinti, którzy zostali brutalnie zamordowani.

Udział przedstawicieli naszej społeczności w tym wyjątkowym wydarzeniu jest wyrazem pamięci, szacunku oraz kontynuacji działań na rzecz podtrzymywania pamięci o tej tragedii.

Zachęcamy do zapoznania się z programem wydarzeń dostępnych na stronie Muzeum Auschwitz-Birkenau Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Razem pamiętajmy o tych, którzy stracili życie w Auschwitz-Birkenau i przypominajmy światu o potrzebie szacunku, tolerancji i solidarności.