2 sierpnia 2025 roku w byłym niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz-Birkenau odbyły się uroczyste obchody upamiętniające 81. rocznicę Europejskiego Dnia Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti. Uroczystości zorganizowane przez Stowarzyszenie Romów w Polsce oraz Centralną Radę Niemieckich Sinti i Romów we współpracy z Centrum Historii i Kultury Romów i Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau przyciągnęły przedstawicieli wielu krajów europejskich.

W tegorocznych obchodach wzięli udział wysokiej rangi przedstawiciele instytucji europejskich i krajowych. Wśród najważniejszych gości znaleźli się :

Theodoros Rousopoulos, Przewodniczący Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy

Martin Hojsík, Wiceprzewodniczący Parlamentu Europejskiego

Lucie Fuková, Komisarz Rządu Czeskiego ds. Romów

Rudolf Murka, potomek ofiar Holokaustu i wieloletni działacz na rzecz pamięci romskiego holocaustu

Edward Dębicki, 91-letni świadek historii i ocalały z Zagłady, wybitny muzyk i poeta

Dieter Flack, Ocalały świadek historii z Niemiec

Roman Kwiatkowski, Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce

Romani Rose, Przewodniczący Centralnej Rady Niemieckich Sinti i Romów

Ryszard Śmiałek, Wicewojewoda Małopolski

Program uroczystości

Ceremonia rozpoczęła się o godzinie 9:30 w Auschwitz I symboliczną wizytą międzynarodowych delegacji w Muzeum Auschwitz, gdzie uczestnicy zwiedzili blok 13 zawierający wystawę poświęconą Holokaustowi Romów oraz złożyli wpis do Księgi Gości. Następnie przy „Ścianie Straceń” (tzw. Czarnej Ścianie) zapalono świece i złożono wieńce.

Główne uroczystości odbyły się w Birkenau, w Miejscu Pamięci Romów i Sinti w odcinku obozowym B II e, gdzie w nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 roku Niemcy zamordowali ostatnich ponad 4300 więźniów romskich.

Przemówienia i wyróżnienia

Podczas ceremonii upamiętniającej, przemawiający nawiązywali nie tylko do potrzeby kultywowania pamięci o tragicznej przeszłości, ale także apelowali o zwrócenie uwagi na narastające tendencje antyromskie, antyimgranckie oraz rosnący rasizm i ksenofobię, któremu należy się przeciwstawić,

Roman Kwiatkowski w swoim przemówieniu łączył pamięć historyczną z aktualnymi wyzwaniami społecznymi: „Dziś, w 81. rocznicę nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 roku, stajemy tu – w miejscu największej zbrodni przeciwko Romom i Sinti – by oddać hołd ponad 4 300 zamordowanym w 'Zigeunerlager’. Tu, gdzie zgasło tyle istnień, chcemy przywracać pamięć – nie dla przeszłości, ale dla przyszłości”.

Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce nie unikał tematów współczesności: „Dziś jednak szczególnie niepokoi mnie coś jeszcze. Po ulicach polskich miast znów przeszły tłumy skandujące hasła odrzucenia i nienawiści. 'Stop imigracji’, 'Polska dla Polaków’ – to alarmujący sygnał, że historia próbuje otwierać dawno zamknięte drzwi”.

Kwiatkowski podkreślił globalny wymiar problemu: „Niepokojące jest to, że tendencje rasistowskie, ksenofobiczne i dyskryminacyjne przybierają na silę w wymiarze globalnym”.

Edward Dębicki, w wieku 91 lat, podzielił się osobistymi wspomnieniami: „Jestem tutaj z Wami jako Rom, muzyk, twórca, świadek historii naszego narodu. Jestem kimś, kto przeżył zagładę i stoi dziś przed Wami w wieku 91 lat, aby podzielić się moim doświadczeniem”.

Dębicki opisał swoje doświadczenia wojenne: „Gdy w 1944 roku likwidowano obóz romski w Auschwitz-Birkenau, miałem 9 lat. Ukrywaliśmy się w lasach, żyliśmy w ziemiankach w nieustannym strachu, widzieliśmy śmierć na każdym kroku. Przeżyłem, bo los tak chciał. Ale noszę w sobie pamięć o tych wszystkich, którzy nie mieli tego szczęścia”

Lucie Fuková w swoim wystąpieniu podkreśliła znaczenie utworzenia Rady Konsultacyjnej przy Muzeum Kultury Romskiej w Czechach: „Potomkowie czekali wiele lat na ten moment – na godne uczestnictwo Romów w organach doradczych ds. dziedzictwa”.

Ważne wyróżnienie

Podczas uroczystości miała miejsce ceremonia wręczenia Krzyża Zasługi dla Prezesa Stowarzyszenia Romów w Polsce Romana Kwiatkowskiego, za zasługi na rzecz społeczności romskiej.  Order wręczył Wicewojewoda Małopolski Ryszard Śmiałek.

Kontekst historyczny

81 lat temu, w nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 roku, Niemcy zlikwidowali tzw. obóz rodzinny dla Romów (Zigeunerfamilienlager) w Auschwitz II-Birkenau. Zginęło wówczas około 4300 więźniów – dzieci, kobiet i mężczyzn, którzy pomimo zaciętego oporu zostali zamordowani przez SS.

Ogółem w Auschwitz zginęło ponad 20 tysięcy Romów spośród około 23 tysięcy deportowanych z 14 krajów. Szacuje się, że podczas II wojny światowej naziści zamordowali między 220 tysięcy a 500 tysięcy Romów i Sinti w całej okupowanej Europie.

Europejski wymiar pamięci

Dzień 2 sierpnia został oficjalnie uznany przez Parlament Europejski w 2015 roku za Europejski Dzień Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti. W Polsce Sejm RP uchwalił ten dzień już w 2011 roku jako Dzień Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti.

Zakończenie uroczystości

Ceremonia zakończyła się o godzinie 14:00 złożeniem wieńców i kwiatów przy Pomniku Pamięci Romów i Sinti. Uczestniczyły w niej delegacje z wielu krajów europejskich, przedstawiciele organizacji międzynarodowych, ambasadorowie oraz ocalali i ich potomkowie.