Historia, którą musimy pamiętać

26 lutego 1943 roku na bocznicy kolejowej Judenrampe w Auschwitz-Birkenau przybył pierwszy transport Romów i Sinti z Niemiec. Było to tragiczne wydarzenie, które zapoczątkowało funkcjonowanie wydzielonej części obozu, znanej jako Zigeunerlager BIIe (obóz cygański). W ciągu następnych 17 miesięcy deportowano tu ponad 22 000 Romów i Sinti, z czego blisko 21 000 zostało zarejestrowanych jako więźniowie.

Większość z nich zginęła w wyniku głodu, chorób, eksperymentów pseudomedycznych prowadzonych przez Josefa Mengele lub została zamordowana w komorach gazowych. Warunki w Zigeunerlager były nieludzkie – brak podstawowych środków sanitarnych, niedożywienie i brutalne traktowanie sprawiały, że obóz stał się miejscem niewyobrażalnego cierpienia. W nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 roku naziści dokonali jego ostatecznej likwidacji, mordując ostatnich 4 300 więźniów w komorach gazowych.

Zapomniana tragedia

Holokaust Romów, pochłonął blisko 500 000 ofiar. W przeciwieństwie do Zagłady Żydów, historia ta przez dekady pozostawała marginalizowana w świadomości historycznej. Dopiero w XXI wieku zaczęto szerzej mówić o tej tragedii, m.in. dzięki badaniom historycznym i wystawom dokumentującym losy Romów i Sinti podczas II wojny światowej.

Księgi ewidencyjne Romów – unikatowe świadectwo historii

W Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau przechowywane są dwie oryginalne Księgi ewidencyjne Romów, dokumentujące losy osadzonych w Zigeunerlager więźniów.

Jedna księga obejmuje mężczyzn i chłopców (10 094 osoby), druga – kobiety i dziewczynki (10 849 osoby). Znajdują się w nich informacje takie jak numer więźniarski, narodowość, nazwisko, imię, datę i miejsce urodzenia, a także ewentualne uwagi o dalszym losie więźniów.

Dzięki bohaterstwu więźniów obozu księgi te zostały ukryte przed nazistami i odnalezione po wojnie. W 1949 roku Tadeusz Joachimowski, Ireneusz Pietrzyk i Henryk Porębski, którzy wcześniej ukryli dokumenty, pomogli je odzyskać. Niestety, znaczna część zapisów uległa uszkodzeniu, szczególnie rubryka „uwagi”, w której odnotowywano np. datę śmierci czy informacje o egzekucjach.

Pamięć i przestroga

Dziś pamięć o tych wydarzeniach jest naszym wspólnym obowiązkiem. Auschwitz to nie tylko historia, ale także ostrzeżenie dla przyszłych pokoleń – by nigdy więcej nienawiść i uprzedzenia nie prowadziły do ludobójstwa.

Centrum Historii i Kultury Romów, Stowarzyszenie Romów w Polsce, Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau zapraszają do wspólnego upamiętnienia ofiar pierwszego transportu Romów do niemieckiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau.

Uroczystość odbędzie się 26 lutego o godzinie 12:00 przy bocznicy kolejowej Judenrampe, na terenie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Po symbolicznym zapaleniu zniczy uczestnicy oddadzą hołd pod pomnikiem na terenie byłego obozu romskiego Zigeunerlager w sektorze BIIe.

Zapraszamy wszystkich, którzy chcą oddać hołd pomordowanym i wziąć udział w tym ważnym wydarzeniu pamięci. Wasza obecność jest wyrazem szacunku i pamięci o ofiarach.