Jest to grupa bardzo przestrzegająca romskich tradycji i żyjąca zgodnie z kodeksem moralnym oraz zespołem wartości określanym jako Romanipen, związanym z koncepcją rytualnej czystości. Na straży tradycji stoi jednoosobowa instytucja, powszechnie szanowany mężczyzna określany jako Šero Rom (Rom-głowa), który rozsądza spory i pilnuje przestrzegania tradycyjnego kodeksu. Polska Roma dzieli się na podgrupy, których nazwy pochodzą od regionów geograficznych (np. Warmijaki, Kaliszaki) lub nazwisk przodków klanowych czy też ich cech charakterystycznych (np. Berniki, Jaglany, Trojany).
Niektórzy członkowie tej grupy lubią podkreślać związki rodzinne z niemieckimi Sinti i określają się jako Sasytka Roma – Romowie niemieccy, lub po prostu Sinti. W istocie, zarówno Sinti jak i Polska Roma mają wspólne korzenie w XV-wiecznej migracji na ziemie niemieckie, a i później grupy te utrzymywały ze sobą kontakt, np. podczas wędrówek Sinti na tereny Europy wschodniej. W dialekcie Polska Roma daje się zresztą zauważyć duży wpływ języka niemieckiego.
Inną grupą, również w przeszłości wędrowną i spokrewnioną z Polską Romą są tzw. Xaladytka, a więc grupa romska historycznie związana z terenami północno-wschodniej Polski i dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego – obecnej Litwy i Białorusi. Nazwa tej grupy pochodzi od słowa xelado, oznaczającego żołnierza, „człowieka w mundurze”, z czym związana jest hipoteza (niezbyt solidnie ugruntowana), że przedstawiciele tej grupy służyli w XVIII w jako ochrona rosyjskiej szlachty i właścicieli ziemskich. Niektórzy badacze utożsamiają tę grupę z Romami rosyjskimi, tzw. Ruską Romą, inni widzą w niej odłam Polskiej Romy. Wydaje się, że najbezpieczniej jest określać tym mianem grupy żyjące na wschodnich terenach II Rzeczpospolitej, kulturowo znajdujące się pomiędzy Polską Romą a Ruską Romą, jednakże bardziej identyfikujące się z polskimi Romami. Po II wojnie światowej, gdy w związku ze zmianą wschodniej granicy Polski większość Xaladytka znalazła się na terenie ZSRR, wielu członków tej grupy skorzystało z możliwości repatriacji do Polski.
Na przykładzie Polski widać więc bardzo wyraźnie, że skupiska romskie w danym kraju stanowią swoistą mozaikę grup, które czasami bardzo się od siebie różnią. Dwie największe grupy polskich Romów, Polska Roma i Romowie Karpaccy, różnią się od siebie dialektem, historią, sposobem życia, stosunkiem do tradycji, stopniem asymilacji, a w dodatku nie przepadają za sobą i rzadko na przykład dochodzi w ich przypadku do małżeństw mieszanych. Oprócz nich żyją w Polsce spokrewnieni z Polską Romą Xaladytka, niewielkie grupy mówiących dialektami Vlax Kalderaša i Lovara, których przodkowie przybyli do Polski w XIX w. po zniesieniu niewolnictwa w Rumunii, oraz kilka-kilkanaście rodzin Sinti (a także pewna nieokreślona liczba Romów rumuńskich, przybyłych do Polski w ostatnich latach).
Również główna grupa romska żyjąca w Rosji, zwana Ruską Romą, jest historycznie związana z Romami, którzy w końcu XV i początku XVI w. opuścili ziemie niemieckie i schronili się przed prześladowaniami w Królestwie Polskim, z których później wyłoniły się grupy Polska Roma i Xaladytka. Ci, którzy ruszyli dalej na wschód, dali początek Ruskiej Romie. W XIX w. Ruska Roma rozprzestrzeniła się po całym imperium rosyjskim. Wielu członków tej grupy pozostało nomadami do początków XX w. Byli głównie handlarzami końmi i bydła, a także handlowali rozmaitymi sprzętami gospodarczymi. Po rewolucji zostali przymusowo osiedleni, a program ich sedentaryzacji obejmował również tworzenie specjalnych romskich kołchozów, specjalizujących się na przykład w hodowli koni. W latach 1920-tych Romowie w ZSRR zostali oficjalnie uznani za mniejszość etniczną, czemu towarzyszyło tworzenie romskich szkół, posługujących się podręcznikami w języku romskim. Wtedy właśnie powstał jeden z pierwszych sposobów zapisu języka romskiego, z wykorzystaniem cyrylicy. Wprawdzie polityka respektowania specyfiki kulturowej grup etnicznych przez władze ZSRR szybko dobiegła końca, to jednak instytucje i formy działania, które powstały w latach 20-tych, przyczyniły się np. do względnie wysokiego poziomu wykształcenia członków Ruskiej Romy, ich aktywności kulturalnej i społecznej oraz mobilności na rynku pracy.
Z drugiej strony kontynentu, w Hiszpanii i Portugalii, żyją Romowie określający się jako Cale (choć używają też określenia „Gitanos”, które stosują wobec nich nie-Romowie). Pierwotnie byli oni wędrownymi handlarzami koni, muzykami i tancerzami. Obecnie prowadzą osiadły tryb życia. W wyniku brutalnej kampanii asymilacyjnej, z jaką spotkali się w XVIII w., nie mówią oni w języku romskim, a ich dialekt można tylko częściowo zrekonstruować z pomocą źródeł historycznych. Są oni bliżej spokrewnieni z Romami żyjącymi w południowej Francji oraz południowych Włoszech – tzw. Abruzzesi i Calabresi. Podobnie jak Romowie angielscy, Cale byli deportowani do kolonii, dając początek romskim społecznościom Ameryki Południowej.
Romowie zamieszkujący Anglię, Walię i Szkocję określają się jako Cyganie (Gypsies), nazwę Roma rezerwując dla romskich przybyszów z Europy wschodniej, czasami jednak mówią o sobie „Rom”. Część angielskich Cyganów określa się jako Romanichals, ale obecnie termin ten jest bardziej popularny wśród tych, którzy wyemigrowali do USA. Walijscy Cyganie określają się również jako Kale. Pierwsze grupy romskie przybyły na wyspy brytyjskie w początkach XVI w. z terenu Francji. Wchodziły one w rozmaite relacje z miejscowymi społecznościami wędrownymi (Travellers), co doprowadziło do powstania rozlicznych podgrup o rozmaitej autoidentyfikacji. Etos grup Cyganów brytyjskich kształtował się w związku z wędrownym trybem życia, który jest przez niektóre z nich kontynuowany do dziś. Tradycyjnie Romowie ci zajmowali się hodowlą i handlem końmi. Tworzyli też wędrowne grupy rzemieślników, robotników budowlanych i rolnych. Jedną z ich specjalności pozostaje tzw. „calling” – procedura pozyskiwania wszelkich możliwych odpadów metalowych i papierowych, które można poddać recyklingowi. Romowie w Wielkiej Brytanii używali języka romskiego mniej więcej do połowy XIX w. Później został on wyparty przez angielski, choć ciągle jeszcze w użyciu pozostaje kilkaset słów, które Romowie ci wstawiają w struktury gramatyczne języka angielskiego. Pomimo asymilacji językowej Cyganie brytyjscy są grupą dość zamkniętą, pielęgnującą swe tradycje kulturowe i żyjącą zgodnie z tradycyjnym systemem wartości, zbliżonym do innych tradycyjnych grup Romów Północnych. Prześladowani przez władze byli deportowani do kolonii brytyjskich, gdzie często ich faktyczny status był bliski niewolnictwu.
Pewną część brytyjskich Cyganów deportowano również do krajów europejskich, zwłaszcza do Skandynawii, gdzie pierwsi Romowie pojawili się prawdopodobnie w XV w., wykorzystując kontakty i szlaki handlowe między miastami Ligi Hanzeatyckiej. Wraz z Romami deportowanymi z Anglii i Szkocji w połowie XVI w. dali oni początek grupom Romów skandynawskich, określanych przez nie-Romów jako „Tattare”, do których w XIX w. dołączyli Romowie z terenów rumuńskich, przybyli tam przez Polskę i Rosję. W wyniku kolejnych deportacji – ze Szwecji do Finlandii – powstała specyficzna grupa fińskich Romów, tzw. Kaale, do niedawna wędrownych, mówiących charakterystycznym dialektem, kształtującym się pod wpływem języka fińskiego i szwedzkiego. Jest to po dziś dzień grupa bardzo tradycyjna, przestrzegająca dawnych obyczajów, zwłaszcza dotyczących relacji miedzy płciami i grupami wiekowymi. Z Romami pochodzącymi z krajów nordyckich spokrewnieni są romscy mieszkańcy Estonii i Łotwy, za wyjątkiem Lotfitka Roma, którzy najprawdopodobniej przybyli na tereny państw bałtyckich z Polski.
